نفت علیه اسنپ‌بک

ندای لرستان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
فاطمه سادات مرتضوی| در روزهای گذشته، محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، با اشاره به رشد قابل‌ملاحظه تولید نفت در سال جاری، خبر از ثبت رکوردهای تازه در تولید نفت و گاز کشور داد. به گفته وی، این رکورد در هفت سال گذشته (از سال 1397 تاکنون) بی‌سابقه بوده است. تا پایان زمستان سال 1403 ایران رکورد برداشت یک میلیارد و 105 میلیون مترمکعب گاز خام در زمستان را ثبت کرد. همچنین روز گذشته رئیس‌جمهور در سفر به هرمزگان از تولید روزانه 8 میلیون بشکه نفت و گاز در کشور خبر داد. بررسی «فرهیختگان» از صورت‌های مالی برخی از شرکت‌های تولیدکننده نفت و گاز نیز این گزاره را تأیید می‌کند که تولید نفت و گاز در کشور افزایش پیدا کرده است. افزایش تولید نفت تکلیفی است که مصوبه سال 1403 شورای اقتصاد، وزارت نفت را ملزم به آن کرده است. براساس این مصوبه، با اجرای طرح ضربتی جهش تولید نفت خام، تولید نفت به میزان 250 هزار بشکه در روز باید افزایش یابد. لازم به ذکر است در طرح مذکور، حجم تولید نفت کشور در سال 1402 حدود 3.6 میلیون بشکه عنوان شده که باید تا انتهای شهریور امسال این مقدار به 4 میلیون بشکه می‌رسید. گرچه از آخرین وضعیت اجرای این برنامه آماری در دسترس نیست، اما داده‌های صورت مالی شرکت‌ها این موضوع را تأیید می‌کند که در سال 1403 حجم تولید نفت و گاز افزایش داشته است.
2 هدف افزایش تولید نفت
آمارها حاکی از آن است که پس از سال‌ها، تولید نفت و گاز ایران رکورد 7 ساله را پس از سال 1397 شکسته است. بر این اساس، ایران تا پایان سال 1403 بیش از 3 میلیون و 850 هزار بشکه نفت خام تولید کرده است. البته پیش از این، در برخی محافل (یا حتی برخی شرکت‌های نفتی) ادعا کرده‌اند که هدف‌گذاری افزایش تولید نفت به 5 میلیون بشکه نفت در روز مطرح بوده است. در این خصوص، به گفته مسئولان وزارت نفت، پایان زمستان سال 1403 ایران رکورد برداشت یک میلیارد و 105 میلیون مترمکعب گاز خام در زمستان را ثبت کرد. فارغ از اینکه این ایده تا چه حد انجام‌شدنی است، بسیاری از اقتصاددانان در شرایط فعلی، از جمله افزایش تحریم‌های نفتی و جنگ 12 روزه ایران و رژیم صهیونیستی و همچنین ناترازی انرژی، همواره بر افزایش تولید نفت تأکید کرده و بر این باورند که باید با افزایش صادرات نفت به خریداران بالفعل ایران در یک چهارچوب ایمن، فروش نفت و درآمد افزایش یابد. به عبارتی دیگر، تولید نفت در چنین شرایطی هم می‌تواند به نوعی ابزار قدرت ایران باشد و به طرف خارجی این اطمینان را بدهد که تولید کافی برای تأمین انرژی پایدار برای وی وجود دارد.
علاوه بر این، افزایش تولید نفت یک بُعد داخلی هم دارد که از اهمیت آن نباید غافل شد. افزایش تولید نفت و گاز با کاهش ناترازی همراه است، پس می‌تواند در داخل رضایتمندی ایجاد کند. با این حال، آمارها خبرهای نسبتاً امیدوارکننده‌ای از تولید نفت در کشور دارند.
همچنین به گفته وزیر سابق نفت (جواد اوجی)، به‌طور میانگین، افزایش تولید هر 100 هزار بشکه نفت خام معادل 2.8 میلیارد تومان درآمد ارزی برای کشور به همراه دارد که نشان از اهمیت روزافزونِ افزایش تولید نفت و فروش آن به‌طور مستقیم در تقویت منابع ارزی کشور و همچنین تضمین پایداری اقتصادی دارد.
تولید نفت ایران چقدر است؟
نهاد‌های بین‌المللی آمار‌های متناقض از وضعیت تولید نفت ایران ارائه می‌دهند. برخی از آن‌ها عدد را 3 میلیون بشکه اعلام می‌کنند. در روز‌های اخیر، بلومبرگ نیز به استناد گزارش مؤسسه انرژی بریتانیا، مدعی شد تولید نفت خام و میعانات گازی ایران در سال 2024 به 5.1 میلیون بشکه در روز رسید که بالاترین سطح در 46 سال اخیر است. البته موضوع افزایش چندبرابری تولید نفت حتی تا 5 میلیون بشکه نفت خام از جانب برخی از شرکت‌های تولید‌کننده نفت و گاز ایران مطرح شده و دولت نیز تلاش کرده تا به آن دست یابد، فارغ از اینکه این ایده تا چه حد انجام‌شدنی است. 
جواد اوجی، وزیر نفت سابق در تاریخ 29 تیرماه 1403 اعلام کرده بود قرار است، ظرفیت تولید نفت کشور تا پایان همان سال به حدود 4 میلیون بشکه در روز برسد. در متن مصوبه شورای اقتصاد با عنوان طرح ضربتی جهش تولید نفت خام عدد تولید نفت کشور در سال 1402 حدود 3.6 میلیون بشکه ذکر شده و این عدد برای شهریور سال 1404 عدد 4 میلیون بشکه برآورد و برنامه‌ریزی شده است. 
بر اساس آمار رسمی، تولید روزانه نفت کشور از پایان اسفند 1403 تا پایان خردادماه سال جاری حدود 150 هزار بشکه افزایش یافته است. این رشد، نه تنها از منظر اقتصادی بلکه از حیث سیاسی و راهبردی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، به‌ویژه آنکه در شرایط کنونی کشور، استمرار و حتی تقویت توان تولیدی می‌تواند نشانه‌ای از تاب‌آوری ساختار اقتصادی و مدیریتی صنعت نفت تلقی شود. مبنای این جهش را باید در تصمیم مهم شورای اقتصاد جست‌وجو کرد. در تاریخ 22 مرداد 1403، این شورا به استناد ماده (12) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور و در پاسخ به درخواست وزارت نفت، طرح «ضربتی جهش تولید نفت خام به میزان 250 هزار بشکه در روز» را تصویب کرد. به دنبال این مصوبه، سید حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه در ابلاغیه‌ای به وزارت نفت، بانک مرکزی را موظف کرد تا با استفاده از بانک‌های عامل، تسهیلاتی معادل 3 میلیارد دلار برای تحقق این برنامه تخصیص دهد. بدین ترتیب منابع لازم برای اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و افزایش تولید در اختیار شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت. افزون بر این، شرکت ملی نفت ایران توانست در سال گذشته نسبت به سال 1402، میانگین تولید نفت را روزانه 247 هزار بشکه افزایش دهد. 
براساس آخرین آمار‌های معتبر بین‌المللی، ایران بیش از 1200 میلیارد بشکه معادل نفت خام ذخایر هیدروکربوری در اختیار دارد که شامل نفت و گاز می‌شود. این رقم، ایران را در ردیف کشور‌های دارای جایگاه ممتاز در میان دارندگان سوخت‌های فسیلی جهان قرار داده است. تاکنون و با بهره‌گیری از فناوری‌های روز، امکان استحصال 340 میلیارد بشکه معادل نفت خام از این ذخایر محرز شده است؛ رقمی که با درنظر گرفتن نرخ تولید فعلی، امکان برداشت تا دست‌کم یک قرن آینده را تضمین می‌کند. این محاسبات بر اساس میانگین ضریب برداشت 25 درصدی صورت گرفته و به‌روشنی نشان می‌دهد که با ارتقای فناوری و سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی، ظرفیت واقعی بهره‌برداری بسیار فراتر از برآورد کنونی خواهد رفت. 
ثبت یک رکورد در تولید گاز
در این خصوص مسئولان دولت چهاردهم می‌گویند پایان زمستان سال 1403 ایران رکورد برداشت یک میلیارد و 105 میلیون مترمکعب گاز خام در زمستان را ثبت کرد. البته از این مقدار، حدود 67 درصد از میدان مشترک و راهبردی پارس جنوبی برداشت شده است. با رکوردشکنی در برداشت گاز خام، میانگین تحویل گاز سبک به شبکه سراسری از ابتدای 1403 تا پایان تیر 1404 به 776 میلیون مترمکعب در روز رسید که نسبت به دوره مشابه در شهریور 1402 تا تیر 1403 افزایش 12 میلیون مترمکعب در روز داشته است. همچنین، رکورد میانگین روزانه تحویل گاز سبک به شبکه سراسری در بهمن 1403 به 870 میلیون مترمکعب در روز رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال 1402، حدود 42 میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته است. 
از طرف دیگر، بررسی‌های «فرهیختگان» از صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدکننده گاز کشور نیز نشان می‌دهد در سال 1403 شرکت پارس که تولیدکننده گاز خام بوده، با تولید 245 میلیارد و 951 میلیون مترمکعب گاز خام در سال 1403 تولید خود را طی سال گذشته 1.6 درصد افزایش داده است. همچنین 8 شرکت برتر تولید‌کننده گاز طبیعی در ایران نزدیک به 289 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید کرده‌اند که نسبت به سال 1402 با افزایش 2.4 درصدی تولید همراه بوده است. شرکت‌های پارس جنوبی و زاگرس جنوبی با تولید 199.2 میلیارد مترمکعب و 46.6 میلیارد مترمکعب در جایگاه‌های اول و دوم تولید گاز طبیعی قرار دارند. تولید این دو شرکت طی سال گذشته به ترتیب یک و 8.4 درصد افزایش داشته است. شرکت‌های شرق، هاشمی‌نژاد و آغاجاری و مارون نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
افزایش 10 درصدی تولید در سال 1403
طبق بررسی «فرهیختگان» از صورت‌های مالی شرکت‌های بزرگ تولیدکننده نفت و گاز کشور؛ طی سال گذشته تولید این شرکت‌ها به‌طور میانگین حدود 10 درصد افزایش یافته است. در بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده نفت کشور که سهم 75 درصدی از کل تولید کشور را در دست دارد، 914 میلیون بشکه در کل سال یا به عبارتی 2 میلیون و 631 هزار بشکه در روز بوده است. این عدد نسبت به سال 1402 افزایش 7 درصدی داشته است. در شرکت نفت کارون این عدد 339 میلیون بشکه برای کل سال یا 931 هزار بشکه در روز بوده که نسبت به سال 1402 افزایش 10 درصدی داشته است. همچنین طی سال گذشته تولید در نفت گچساران 5.7 درصد، در مارون 8.1 درصد، در آغاجاری 3.3 درصد و در اروندان 13 درصد افزایش یافته است.
افزایش تولید نفت و گاز در سایه تحریم و جنگ
در سال گذشته با وجود ریسک‌های سیاسی و اقتصادی متعدد، رکوردهای قابل‌توجهی در تولید نفت خام و گاز ثبت شد. یکی از مهم‌ترین رخدادهای سال 1403، افزایش قابل‌توجه ظرفیت تولید نفت خام ایران بود. در این میان، مناطق نفت‌خیز جنوب و میادین غرب کارون در کنار شرکت بهره‌برداری نفت و گاز اروندان، نقش برجسته‌ای داشتند. همچنین، افزایش تولید از میدان‌های سپهر و جفیر، رامشیر و رگ سفید به همراه اقدامات شرکت‌های نفت و گاز آغاجاری، کارون، گچساران و اروندان توانست سهم مهمی در رشد تولید ایفا کند. به موازات این تحولات، طرح‌های نمک‌زدایی در مناطق مرکزی و به مدار آوردن چاه‌های جدید نیز بخشی از افزایش تولید را رقم زدند. افتتاح واحد نمک‌زدایی متمرکز اهواز با ظرفیت 110 هزار بشکه در روز نمونه‌ای بارز از این اقدامات است که علاوه بر افزایش تولید، به‌کارگیری 85 درصد تجهیزات ساخت داخل را نیز به نمایش گذاشت.
لزوم تنوع‌بخشی به مصرف انرژی در کنار افزایش تولید
ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی در جهان، امروز بیش از 70 درصد سبد انرژی خود را بر پایه گاز طبیعی استوار کرده است؛ سهمی که از میانگین جهانی به‌طور چشمگیری بالاتر است. این در حالی است که بنابر گزارش‌های بین‌المللی، ایالات متحده آمریکا و روسیه در رتبه‌های اول و دوم تولید گاز جهان قرار دارند و پس از ایران، کشورهای بزرگی همچون قطر، چین و کانادا به‌ترتیب جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.
گاز طبیعی نیز در سال گذشته شاهد جهش چشمگیری بود. ایران در دی‌ماه 1403 توانست رکورد 870 میلیون مترمکعب گاز تحویلی به شبکه سراسری در یک روز را ثبت کند؛ رقمی که در تاریخ صنعت نفت کشور سابقه نداشته است. در میدان مشترک پارس جنوبی، تولید روزانه 716 میلیون مترمکعب گاز غنی به ثبت رسید که رکوردی تازه محسوب می‌شود. شرکت نفت مناطق مرکزی نیز با تولید 248 میلیون مترمکعب گاز در زمستان نقش کلیدی ایفا کرد. تنها در منطقه خانگیران سرخس، روزانه 65 میلیون مترمکعب گاز تولید می‌شود که معادل 8 درصد کل تولید گاز کشور بوده و نیازهای شش استان شمال و شمال شرق ایران را تأمین می‌کند. از دیگر اقدامات شاخص، تکمیل هفتمین حلقه چاه میدان گازی کیش بود که ظرفیت تولید 14 میلیون مترمکعب گاز در روز را فراهم ساخت.
در این میان به نظر می‌رسد ایران باید در کنار افزایش تولید نفت، اقدامات و سیاست‌گذاری اصلاحی برای کاهش مصرف و شدت انرژی در کشور، افزایش بهره‌وری انرژی و همچنین تنوع‌بخشی به سبد انرژی کشور انجام دهد تا علاوه بر بالا بردن امنیت انرژی و کاهش ناترازی، زمینه برای صادرات و افزایش درآمدهای نفت و گاز فراهم شود.
بازار