ندای لرستان - خرم‌آباد - باوجود آغاز فصل پاییز، بارش‌ها در استان لرستان هنوز شروع نشده و تأخیر در بارش‌های پاییزی همچنان ادامه دارد.
خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: رودخانه‌های لرستان این روزها صدایی آرام‌تر از همیشه دارند؛ صدایی که از پسِ آن، قصه پرغصه کم‌آبی و خشکسالی پی‌درپی این دیار نهفته است.
کانال‌ها و چاه‌های آب که روزگاری شریان‌های حیات‌بخش کشاورزی استان بودند، امروزه خود با چالش کم‌آبی و پدیده برداشت‌های غیرمجاز دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
کاهش نزولات آسمانی و تغییر الگوهای جوی در کنار افزایش دما، فشار بی‌سابقه‌ای را بر منابع آبی سطحی و زیرزمینی لرستان وارد کرده است، اکنون ریزشی کمتر از حد نرمال در رودخانه‌ها، زمین‌های زراعی با خاک خشک و ترک‌خورده و کاهش چشمگیر پوشش جنگلی زاگرس، آینده کشاورزی و منابع آبی استان لرستان را با اما و اگرهای زیادی مواجه کرده است.
سال آبی جاری یکی از خشک‌ترین دوره‌های 50 سال اخیر محسوب می‌شود
محسن تیزهوش کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان دراین‌رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر ، اظهار داشت: باوجود آغاز فصل پاییز، بارش‌ها در استان لرستان هنوز شروع نشده و تأخیر در بارش‌های پاییزی ادامه دارد.
وی با بیان اینکه پاییز امسال تقریباً 10 تا 15 روز دیرتر از میانگین بلندمدت 30 ساله آغاز شده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد بارش‌ها 10 تا 30 درصد کمتر از حد معمول خواهد بود، عنوان کرد: از آغاز سال آبی جدید (مهر 1404) تا سوم آبان‌ماه، تنها 2.3 میلی‌متر بارش در سراسر کشور ثبت شده است، آماری که نشان می‌دهد سال آبی جاری یکی از خشک‌ترین دوره‌های 50 سال اخیر محسوب می‌شود.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان در ادامه سخنان خود با بیان اینکه بر اساس داده‌های بلندمدت 57 ساله نیز، بارش‌ها در این مدت نسبت به میانگین معمول با کاهش چشمگیر 82 درصدی همراه بوده‌اند، عنوان کرد: این روند هشداردهنده نه‌تنها یک پدیده جوی ساده نیست، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت غذایی، معیشت و ثبات اقتصادی جوامع محلی است.
تأخیر بارش پاییزه تهدیدی واقعی برای امنیت منابع آب
تیزهوش، بیان داشت: کشاورزان و دامداران که وابستگی مستقیم به منابع آب و بارش پاییزه دارند، با کاهش و تأخیر بارش‌ها مواجه شده‌اند؛ وضعیتی که می‌تواند مشکلات معیشتی و اجتماعی جدی ایجاد کند.
وی با تأکید بر اینکه کمبود آب، خشکی خاک و کاهش پوشش گیاهی فشار بر کشاورزی و دامداری سنتی را افزایش داده و مهاجرت از روستاها به شهرها را تسریع می‌کند، افزود: این شرایط توانایی جامعه محلی در مدیریت شرایط اضطراری، برنامه‌ریزی کشاورزی و نگهداری منابع طبیعی را کاهش داده و خطر تنش‌های اجتماعی ناشی از کمبود آب و کاهش تولیدات کشاورزی را به‌شدت افزایش می‌دهد.
این فعال حوزه محیط‌زیست لرستان در ادامه سخنان خود، گفت: لرستان با میانگین بارش سالانه 480 تا 500 میلی‌متر، یکی از مناطق پرآب زاگرس و تأمین‌کننده حیاتی منابع آب و محیط‌زیست طبیعی است، بااین‌حال، تحلیل داده‌های بلندمدت (1990 تا 2023) نشان می‌دهد روند بارش‌ها ناپایدار و کاهشی شده؛ به‌طوری که تأخیر بارش پاییزه تهدیدی واقعی برای امنیت منابع آب و بهره‌وری کشاورزی و معیشت مردم محلی محسوب می‌شود.
پای «ال‌نینو» هم در میان است
تیزهوش با اشاره به اینکه بارش‌های پاییزی لرستان عمدتاً تحت‌تأثیر جریانات مدیترانه‌ای شکل می‌گیرند، عنوان کرد: امسال، تقویت فشار هوای گرم موجب عقب‌نشینی جریان‌های غربی و ورود دیرهنگام بارش‌ها شد، وضعیتی که باعث افزایش پایداری هوا، خشکی خاک و تأخیر بارش‌ها شده است.
وی تصریح کرد: در نیم‌قرن گذشته، دمای میانگین کشور حدود 1.2 درجه سانتی‌گراد افزایش‌یافته که این امر باعث تشدید تبخیر از سطح خاک و گیاهان و در نتیجه کاهش رطوبت سطحی خاک شده است. بر اساس داده‌های مهرماه 1403، میزان رطوبت خاک در کشور حدود 30 درصد کمتر از میانگین ده‌ساله گزارش شده است.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان، ادامه داد: خشکی خاک و افزایش تبخیر از مهم‌ترین عوامل کاهش و تأخیر در بارش‌ها محسوب می‌شوند و می‌توانند نشانه‌ای از تشدید بحران کم‌آبی در منطقه باشند. افزون بر این، فعالیت پدیده گرم اقیانوسی « ال‌نینو » با تغییر مسیر بادهای غربی و انتقال بارش‌ها به عرض‌های شمالی‌تر، به کاهش و تأخیر بارندگی در استان لرستان دامن زده است، این شرایط بیانگر آن است که تغییرات جوی جهانی می‌توانند پیامدهای قابل‌توجه و گاه خطرناکی در مقیاس منطقه‌ای به دنبال داشته باشند.
بارش‌های پاییزه لرستان بین 10 تا 30 درصد کمتر از میانگین بلندمدت خواهد بود
تیزهوش با تأکید بر اینکه کاهش پوشش جنگلی نیز یکی از عوامل انسانی مهم در تشدید شرایط خشک و خارج از نرمال به شمار می‌رود، افزود: طی دو دهه گذشته، سطح جنگل‌های زاگرس در استان لرستان حدود 15 درصد کاهش‌یافته است، قطع درختان و تغییر کاربری اراضی سبب کاهش رطوبت محلی، افزایش تبخیر خاک و کاهش توان منطقه در جذب و نگهداری بارش‌ها شده است.
وی گفت: علاوه بر این، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب و مدیریت ناکافی در بخش کشاورزی، شدت خشکی و تأخیر در بارش‌ها را افزایش داده و پیامدهای منفی آن بر منابع آب و تولیدات کشاورزی را تشدید کرده است.
این فعال حوزه محیط‌زیست لرستان، عنوان کرد: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد مجموع بارش‌های پاییزه لرستان بین 10 تا 30 درصد کمتر از میانگین بلندمدت خواهد بود. این شرایط می‌تواند به کاهش تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، افزایش خطر خشکسالی، افت بهره‌وری کشاورزی و تهدید محصولات باغی منجر شود؛ مسئله‌ای که زندگی و معیشت مردم منطقه را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
کاهش و تأخیر بارش‌های پاییزی یک پدیده تصادفی نیست
تیزهوش، ادامه داد: برای مقابله با این وضعیت، اقدامات هدفمند و فوری ضروری است، از جمله این اقدامات می‌توان به اصلاح روش‌های آبیاری و بهبود بهره‌وری منابع آب، حفاظت از درختان بلوط و پیشگیری از آتش‌سوزی، افزایش رطوبت خاک و تثبیت پوشش گیاهی با استفاده از روش‌های خاک‌ورزی محافظ، و اجرای برنامه‌های کشاورزی با انتخاب گونه‌های مقاوم به خشکی و زمان‌بندی مناسب کاشت اشاره کرد، این اقدامات، ضمن کاهش آسیب‌های مستقیم خشکسالی، توان اکوسیستم و جامعه محلی در مقابله با تأخیر و کاهش بارش‌های پاییزی را تقویت می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه تأخیر و کاهش بارش‌های پاییزی در لرستان نتیجه ترکیب چند عامل اصلی است، گفت: جابه‌جایی بارش‌ها، افزایش دما و تبخیر خاک، تأثیر پدیده‌های اقیانوسی مانند ال‌نینو و کاهش پوشش جنگلی. این عوامل نه‌تنها بارش پاییزه را به تأخیر انداخته‌اند، بلکه می‌توانند الگوی بارش منطقه را برای سال‌های آینده تغییر دهند و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیطی را تشدید کنند.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان، بیان داشت: کاهش و تأخیر بارش‌های پاییزی یک پدیده تصادفی نیست و ادامه آن می‌تواند امنیت منابع آب، کشاورزی و معیشت مردم را به خطر جدی اندازد، حفاظت از جنگل‌ها، مدیریت هوشمند منابع آب و اجرای برنامه‌های علمی و عملی فوری، تنها راه جلوگیری از بحران گسترده‌تر و حفظ تعادل طبیعی و اجتماعی در منطقه است. هشدارهای جوی امروز، نشانه‌های بحران فردای ما هستند و نادیده‌گرفتن آن‌ها می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد.