بزرگنمايي:

ندای لرستان - - قدمت تاریخی لرستان حکایت از زیستگاه نخستین بشر در این دیار دارد و آثار تاریخی برجای مانده از گذشته‌های بسیار دور به کارکرد‌های فرهنگی اجتماعی اشاره دارد که باعث ایجاد آیین و سنن کهن این سرزمین شده است.
سرزمین کهن لرستان با ظرفیت‌های فراوان طبیعی و جغرافیایی همواره مورد توجه تمدن‌ها و حکومت‌های مختلف قرار گرفته و در این مسیر آثار، بنا‌های باستانی و تاریخی بی نظیری متعلق به سه دوره پیش از تاریخ، ایران باستان و اسلامی در این سرزمین به یادگار مانده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
این دیار کهن از هزاره‌های بسیار دور محل پیدایش تمدن کهن شهر‌ها و بنا‌های تاریخی با کارکرد‌های متفاوت و آثار بر جا مانده تاریخی در محدوده این استان (فیلی، بختیاری، جنوبی و سرزمین‌های پیرامونی آن) گواه روشنی بر قدمت تاریخی این دیار است.
از آنجایی که لرستان در گذشته‌های دور در مسیر جاده "راه شاهی" قرار داشته فرهنگی غنی و کهن در تار و پود تاریخی این استان تنیده شده و ردپای تاریخی غنی در میان آثار باستانی آن قابل ملاحظه است.
از طرفی برخی آثار باستانی و فرهنگی مانند نقوش و کنده کاری داخل غارها، اشیای مفرغی و سفالینه ها، دارای پیشینه‌ای بیش از 40 هزار سال است که حکایت از تاریخ 40 هزار ساله زندگی در این دیار دارد.
بیش از 250 غار مسکونی و پناهگاه صخره‌ای نظیر غار‌های پاسنگر گنجی قمری، یافته، کوگان، گر ارجنه و غار شگفت انگیز کلماکره در نقاط مختلف لرستان، جلوه‌ای خاص و دیدنی به این دیار بخشیده است.
پنج هزار اثر باستانی منحصر‌به‌فرد و سه هزار و 200 اثر باستانی ثبت شده در فهرست آثار ملی نیز بخشی از تاریخ و فرهنگ کهن لرستان است و بنا‌های تاریخی شگفت انگیز همچون قلعه فلک الافلاک، پل شکسته، گرداب سنگی، سنگ نبشته و مناره آجری از دیگر بنا‌هایی است که در خرم آباد مرکز لرستان از عهد ساسانی و پیش از آن در این سرزمین همچون گوهری گرانبها زینت بخش غنای فرهنگی و تاریخی استان می‌باشد.
از میان آثار تاریخی برجای مانده در لرستان کاروانسراها، راویان حکایت‌های ناگفته از تاریخ و مسافران شمال به جنوب ایران هستند که یادگاری کهن از فرهنگ و جغرافیای این استان به شمار می‌روند و منزل به منزل روایتگر تاریخ نهفته در این مرز و بوم هستند.
سرزمین لرستان، علاوه بر بهره گیری از ظرفیت‌های منحصر‌به‌فرد گردشگری در مسیر شاهراه ترانزیتی شمال به جنوب کشور قرار دارد که این موقعیت جغرافیایی از گذشته‌های دور تاکنون این استان را به معبری برای اقوام مختلف تبدیل کرده است.
در این راستا یکی از آثار و جاذبه‌های تاریخی قابل توجه در این استان وجود کاروانسرا‌هایی است که به طور منظم هر 6 و نیم فرسخ یک کاروانسرا برای اقامت و استراحت مسافران در دوره صفوی ساخته شده است و اکنون پس از گذشت سالیان، وجود کاروانسراها، هر کدام دریچه‌ای به تاریخ کهن و تمدن مردمان این دیار مهمان نواز شده است.
از مهمترین این کاروانسرا‌ها می‌توان به کاروانسرای میرزا سیدرضا در مرکز شهر خرم آباد، قلارزه (قلعه رزمان یا رزمانان)، میشوند، قلعه نصیر، چمشک و گوشه شهنشاه نام برد که بیش از 50 درصد از این کاروانسرا‌ها به ثبت ملی رسیده‌اند.
کاروانسرا‌های 11 گانه لرستان در مسیر 2 پایتخت بزرگ تاریخی ایران
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: لرستان در مسیر جاده راه شاهی شوش به همدان به عنوان 2 پایتخت بزرگ تاریخی ایران قرار گرفته است که در دوران هخامنشی شوش پایتخت گرمسیری و همدان پایتخت سردسیری ییلاقی بود.
عطا حسن پور با بیان اینکه حد فاصل بین سرزمین‌های تفت و فلات خوزستان رشته کوه‌های زاگرس هستند، اظهار داشت: لرستان حد مرز این سرزمین‌ها به شمار می‌رود و در گذشته که هخامنشیان دارای چاپارخانه بودند کوتاهترین مسیر را برای انتقال اخبار و اطلاعات انتخاب می‌کردند، راه اصلی که کاروان‌ها و درشکه شاهی از آن عبور می‌کرد بین النهرین بود بنابراین کوهستان‌های استان، بهترین مسیر برای انتقال اخبار و عبور پیک‌ها بود و کاروانسرا‌های کنونی لرستان بعنوان چاپارخانه مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
وی ادامه داد: از طرفی مرغزار‌های لرستان و شرایط آب و هوایی این استان مسیر مناسبی برای عبور چاپار‌ها و استراحت اسب‌های آنان بود که این مزیت‌های لرستان باعث شد تا مسیر چاپارخانه‌های لرستان از زمان هخامنشیان تا دوران اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
وی عنوان کرد: در دوره‌های بعدی مسیر شاهی دیگری برای عبور کاروان و سپاهیان ایجاد شد که با ساختن پل‌های تاریخی لرستان از جمله زال، گاومیشان، سیاه پله و شاپوری، بیشتر مورد استفاده قرار گرفت و چاپارخانه‌های لرستان در دوره اسلامی تبدیل به کاروانسرا‌های بزرگ شد.
وی افزود: در طول مسیر حوزه فرهنگی لرستان قدیم اولین کاروانسرا، با نام قلعه زره در اندیمشک کنونی قرار دارد و دومین کاروانسرا بعنوان چارتا شناخته می‌شود.
حسن پور گفت: کاروانیان پس از عبور از گردنه معروف کیالان به ترتیب کاروانسرا‌های سروگل، میشوند، بوکان و دهلیج را پشت سر می‌گذاشتند و در این میان از کاروانسرا‌های قلعه نصیر، چمشک، شهنشاه، میرزا سید رضا، چغلوندی و بروجرد (سرای حافظی کنونی) مسیر خود را طی می‌کردند.
معماری منحصر‌به‌فرد تاریخی کاروانسرا‌های لرستان
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: مسیر کاروانسرا‌های استان از هزاران سال پبش تاکنون مسیر ایل راه کوچ عشایر است و عشایر لرستان، همدان، ترکاشوند و بالاگریوه از آن عبور می‌کنند.
وی با بیان اینکه لرستان یکی از کهن‌ترین ایل راه‌های باستانی ایران است ادامه داد: کاروانسرا‌های لرستان علاوه بر قدمت تاریخی و کاربرد‌های مهم در طول تاریخ این استان دارای ویژگی‌های معماری خاص و منحصر‌به‌فرد هستند.
کاروانسرای چمشک که مربوط به دوره صفویه (شاه عباس اول) بوده و به شماره 2119 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، تنها کاروانسرایی است که سه حیاط دارد و دومین منزل از خرم ‎آباد به خوزستان است که پس از آن کاروانسرا‌های قلعه نصیر، چارتا و قلعه رزه واقع شده ‎اند.
وی با بیان اینکه این کاروانسرا در دامنه کوه شخسک در مسیر راه باستانی شاپور خواست به خوزستان در روستای پشت تنگ چشمک واقع شده است اظهار داشت: پلان آن تقریبا مربع و در ساخت آن از سنگ، آجر و ملات گچ استفاده شده است.
حسن پور افزود: ناودان‌های آن از سنگ و دارای بارویی با کنگره‌های نیم دایره تزئینی است و صحن آن 12 ×25 متر که 15 رواق اطراف آن را احاطه نموده، شکل اصلی بنا به صورت چهارضلعی است و ارتفاع آن به پنج متر می‌رسد همچنین دارای 12 اتاق و از 2 قسمت ساخته شده که قسمتی برای سکونت کاروانیان، قسمتی دیگر جهت نگهبانان و بخش نیز جهت نگهداری چهارپایان مورد استفاده قرار گرفته است.
وی ادامه داد: حصاری با چهار برج دور تا دور کاروانسرا وجود داشته که بقایای آن باقی مانده است، در مجموع کاروانسرای چمشک دارای 19 اتاق،2 اصطبل و سه حیاط می‌باشد که هر اتاق از 2 بخش تشکیل شده، بخش پشتی برای نگهداری حیوانات و بخش جلو برای اقامت کاروانیان بوده است.
وی گفت: کاروانسرای چمشک در کنار آزادراه خرم آباد- پل زال قرار دارد و دارای ظرفیت منحصر‌به‌فرد ژئوتوریسم است که در 6 کلیومتری این اثر تاریخی غار دستکند کوگان، مناطق گردشگری چم در آسیاب و کدیر قرار دارند.
کاروانسرای گوشه شهنشاه اثری منحصر‌به‌فرد در کنار نشانه‌های تاریخی متعدد
این باستان شناس لرستانی گفت: کاروانسرای گوشه شهنشاه در کنار قبرستانی تاریخی با گورنگار‌های بسیا زیبایی قرار گرفته است که در این قبرستان مقبره سر سلسله اتابکان قرار دارد و باغستان‌های انار بسیار زیبا و قدیمی در کنار این قبرستان وجود دارد.
حسن پور افزود: همچنین یک غارباستانی دستکند از جمله غار‌های دستکند کوه کوس در نزدیکی این کاروانسرا‌ها با 68 پله در نزدیکی کاروانسرای شهنشاه وجود دارد.
وی اظهار داشت: همچنین چندین درخت قدیمی نیز در این مکان وجود دارد که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند و تنها درخت زربین با قدمت 400 سال در این کاروانسرا مشاهده شده که در فهرست میراث ملی نیز به ثبت رسیده است.
وی با بیان اینکه خاستگاه درخت زربین در استان فارس است ادامه داد: در مجموعه کاروانسرا و قبرستان تاریخی گوشه شهنشاه چهار درخت دیگر توت، بنه وحشی و پسته وحشی نیز ثبت ملی شده‌اند که این مجموعه تاریخی در سطح کشور بی نظیر است.
حسن پور با بیان اینکه این کاروانسرای تاریخی در روستای گوشه شهنشاه نزدیکی شهر خرم آباد واقع شده است گفت: از طرفی به آزاد راه خرم آباد، پل زال و فرودگاه نیز بسیار نزدیک است و روستایی قابل توجه در حوزه گردشگری به شمار می‌رود.
کاروانسرا‌های لرستان ثبت جهانی می‌شوند
وی بیان کرد: اکنون در حوزه فرهنگی لرستان از مجموع 11 کاروانسرای استان 9 کاروانسرا با اقدامات اخیر ثبت جهانی کاروانسرا‌های ایران توسط یونسکو بصورت زنجیره‌ای باغات، کلیسا‌ها و قنات‌ها در حال مطالعه و ارزیابی هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان اظهار داشت: با ارزیابی‌های انجام شده در این راستا کاروانسرا‌های شهنشاه، میرزاسید رضا، چمشک، قلعه نصیر و میشوند مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفتند که یکی از شروط ثبت جهانی کاروانسرا‌ها نداشتن معارض محلی است، اما متاسفانه کاروانسرا‌های میشوند و قلعه نصیر دارای مشکلاتی هستند.
حسن پور بیان کرد: با پیگیری‌های انجام شده، کاروانسرای چمشک در فهرست ثبت میراث جهانی قرار گرفته و مراحل انجام آن به سرعت در حال پیگیری است که تا سال آینده تکمیل خواهد شد.
وی با بیان اینکه ساخت و ساز‌هایی در اطراف و داخل کاروانسرا‌های قلعه نصیر و میشوند انجام شده است ادامه داد: این آثار تاریخی مرمت شده‌اند و تلاش می‌شود در راستای حفظ و نگهداری آنها، با تغییر کاربری مانع از تخریب این آثار شویم.
حسن پور با تاکید بر اینکه کاروانسرا‌های تاریخی لرستان ظرفیتی برای توسعه گردشگری هستند افزود: در بافت تاریخی شهر خرم آباد علاوه بر وجود خانه‌های متعدد تاریخی، 11 کاروانسرا وجود دارد که در فهرست موقت ثبت جهانی قرار دارند که در تلاش هستیم این تعداد کاروانسرا طی سال آینده به صورت زنجیره‌ای ثبت جهانی شود که کاروانسرای چشمک و گوشه شهنشاه در اولویت قرار دارند.
منبع:ایرنا