بزرگنمايي:

ندای لرستان- سرزمین لرستان از هزاره‌های گذشته، محل پیدایش تمدن کهن شهرها بوده است و بناهای تاریخی با کارکردهای متفاوت و آثار بر جا مانده تاریخی در محدوده این استان (فیلی، بختیاری، جنوبی و سرزمین‌های پیرامونی آن) گواه روشنی بر قدمت تاریخی این دیار است.

قدمت تاریخی لرستان حکایت از زیستگاه نخستین بشر در این دیار دارد و  آثار تاریخی برجای مانده از گذشته های بسیار دور به کارکردهای فرهنگی اجتماعی اشاره دارد که باعث ایجاد آیین و سنن کهن این سرزمین  شده است.

سرزرمین کهن لرستان با ظرفیت های فراوان طبیعی و جغرافیایی همواره مورد توجه تمدن ها و حکومت های مختلف قرار گرفته است و در این مسیر آثار، بناهای باستانی و تاریخی بی نظیری متعلق به سه دوره پیش از تاریخ، ایران باستان و اسلامی در این سرزمین به یادگار مانده است.

از آنجایی که لرستان در گذشته های دور در مسیر جاده "راه شاهی" قرار داشته فرهنگی غنی و کهن در تار و پود تاریخی این استان تنیده شده و ردپای تاریخی غنی در میان آثار باستانی آن قابل ملاحظه است.

از طرفی برخی آثار باستانی و فرهنگی مانند نقوش و کنده کاری داخل غارها، اشیای مفرغی و سفالینه ها، دارای پیشینه ای بیش از 40 هزار سال است که حکایت از تاریخ 40 هزار ساله زندگی در این دیار دارد.

بیش از 250 غار مسکونی و پناهگاه صخره ای نظیر غارهای پاسنگر گنجی قمری، یافته، کوگان، گر ارجنه و غار شگفت انگیز کلماکره در نقاط مختلف لرستان، جلوه ای خاص و دیدنی به این دیار بخشیده است.

پنج هزار اثر باستانی منحصر به فرد و سه هزار و 200 اثر باستانی ثبت شده در فهرست آثار ملی نیز بخشی از تاریخ و فرهنگ کهن لرستان است و بناهای تاریخی شگفت انگیز همچون قلعه فلک الافلاک، پل شکسته، گرداب سنگی، سنگ نبشته و مناره آجری از دیگر بناهایی است که در خرم آباد مرکز لرستان از عهد ساسانی و پیش از آن در این سرزمین همچون گوهری گرانبها زینت بخش غنای فرهنگی و تاریخی استان می باشد.

از میان آثار تاریخی برجای مانده در لرستان  کاروانسراها، راویان حکایت‌های ناگفته از تاریخ و مسافران شمال به جنوب ایران هستند که یادگاری کهن از فرهنگ و جغرافیای این استان به شمار می روند و منزل به منزل روایتگر تاریخ نهفته در این مرز و بوم هستند.

سرزمین لرستان، علاوه بر بهره گیری از ظرفیت‌های منحصر به فرد گردشگری در مسیر شاهراه ترانزیتی شمال به جنوب کشور قرار دارد که این موقعیت جغرافیایی از گذشته‌های دور تاکنون این استان را به معبری برای اقوام مختلف تبدیل کرده است.

در این راستا یکی از آثار و جاذبه‌های تاریخی قابل توجه در این استان وجود کاروانسراهایی است که به طور منظم هر 6 و نیم فرسخ یک کاروانسرا برای اقامت و استراحت مسافران در دوره صفوی ساخته شده است و اکنون پس از گذشت سالیان، وجود کاروانسراها، هر کدام دریچه‌ای به تاریخ کهن و تمدن مردمان این دیار مهمان نواز شده است.

از مهمترین این کاروانسراها می‌توان به کاروانسرای میرزا سیدرضا در مرکز شهر خرم آباد، قلارزه (قلعه رزمان یا رزمانان)، میشوند، قلعه نصیر، چمشک و گوشه‌ شهنشاه نام برد که بیش از 50 درصد از این کاروانسراها به ثبت ملی رسیده‌اند.

 کاروانسراهای 11گانه لرستان در مسیر 2 پایتخت بزرگ تاریخی ایران 

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: لرستان در مسیر جاده راه شاهی شوش به همدان به عنوان 2 پایتخت بزرگ تاریخی ایران قرار گرفته است که در دوران هخامنشی شوش پایتخت گرمسیری و همدان پایتخت سردسیری ییلاقی بود.

عطا حسن پور با بیان اینکه حد فاصل بین سرزمین های تفت و فلات خوزستان رشته کوه های زاگرس هستند اظهار داشت: لرستان حد مرز این سرزمین ها به شمار می رود و در گذشته که هخامنشیان دارای چاپارخانه بودند کوتاهترین مسیر را برای انتقال اخبار و اطلاعات انتخاب می کردند، راه اصلی که کاروان ها و درشکه شاهی از آن عبور می کرد بین النهرین بود بنابراین کوهستان های استان، بهترین مسیر برای انتقال اخبار و عبور پیک ها بود و کاروانسراهای کنونی لرستان بعنوان چاپارخانه مورد استفاده قرار می گرفتند.

وی ادامه داد: از طرفی مرغزارهای لرستان و شرایط آب و هوایی این استان مسیر مناسبی برای عبور چاپارها و استراحت اسب های آنان بود که این مزیت های لرستان باعث شد تا مسیر چاپارخانه های لرستان از زمان هخامنشیان تا دوران اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.

وی عنوان کرد: در دوره های بعدی مسیر شاهی دیگری برای عبور کاروان و سپاهیان ایجاد شد که با ساختن پل های تاریخی لرستان از جمله زال، گاومیشان، سیاه پله و شاپوری، بیشتر مورد استفاده قرار گرفت و  چاپارخانه های لرستان در دوره اسلامی تبدیل به کاروانسراهای بزرگ شد.

وی افزود: در طول مسیر حوزه فرهنگی لرستان قدیم اولین کاروانسرا، با نام قلعه زره در اندیمشک کنونی قرار دارد و دومین کاروانسرا بعنوان چارتا شناخته می شود.

حسن پور گفت: کاروانیان پس از عبور از گردنه معروف کیالان به ترتیب کاروانسراهای سروگل، میشوند، بوکان و دهلیج را پشت سر می گذاشتند و در این میان از کاروانسراهای قلعه نصیر، چمشک، شهنشاه، میرزا سید رضا، چغلوندی و بروجرد (سرای حافظی کنونی) مسیر خود را طی می کردند.

معماری منحصر به فرد تاریخی کاروانسراهای لرستان

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: مسیر کاروانسراهای استان از هزاران سال پبش تاکنون مسیر ایل راه کوچ عشایر است و عشایر لرستان، همدان، ترکاشوند و بالاگریوه از آن عبور می کنند.

وی با بیان اینکه لرستان یکی از کهن ترین ایل راه های باستانی ایران است ادامه داد: کاروانسراهای لرستان علاوه بر قدمت تاریخی و کاربردهای مهم در طول تاریخ این استان دارای ویژگی های معماری خاص و منحصر به فرد هستند.

کاروانسرای چمشک که مربوط به دوره صفویه (شاه عباس اول ) بوده و به شماره 2119 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، تنها کاروانسرایی است که سه حیاط دارد و دومین منزل از خرم ‎آباد به خوزستان است که پس از آن کاروانسراهای قلعه نصیر، چارتا و قلعه رزه‌ واقع شده ‎اند.

وی با بیان اینکه این کاروانسرا در دامنه کوه شخسک در مسیر راه باستانی شاپور خواست به خوزستان در روستای پشت تنگ چشمک واقع شده است اظهار داشت: پلان آن تقریبا مربع و در ساخت آن از سنگ، آجر و ملات گچ استفاده شده است.

حسن پور افزود: ناودان های آن از سنگ و دارای بارویی با کنگره های نیم دایره تزئینی است و صحن آن 12 ×25 متر که 15 رواق اطراف آن را احاطه نموده، شکل اصلی بنا به صورت چهارضلعی است و ارتفاع آن به پنج  متر می رسد همچنین دارای 12 اتاق و از 2 قسمت ساخته شده که قسمتی برای سکونت کاروانیان، قسمتی دیگر جهت نگهبانان و بخش نیز جهت نگهداری چهارپایان مورد استفاده قرار گرفته است.

وی ادامه داد: حصاری با چهار برج دور تا دور کاروانسرا وجود داشته که بقایای آن باقی مانده است، در مجموع کاروانسرای چمشک دارای 19 اتاق ،2 اصطبل و سه حیاط می باشد که هر اتاق از 2 بخش تشکیل شده، بخش پشتی برای نگهداری حیوانات و بخش جلو برای اقامت کاروانیان بوده است.

وی گفت: کاروانسرای چمشک در کنار آزادراه خرم آباد- پل زال قرار دارد و دارای ظرفیت منحصر به فرد ژئوتوریسم است که در 6 کلیومتری این اثر تاریخی غار دستکند کوگان، مناطق گردشگری چم در آسیاب و کدیر قرار دارند.

کاروانسرای گوشه شهنشاه اثری منحصر به فرد در کنار نشانه های تاریخی متعدد

این باستان شناس لرستانی گفت: کاروانسرای گوشه شهنشاه در کنار قبرستانی تاریخی با گورنگارهای بسیا زیبایی قرار گرفته است که در این قبرستان مقبره سر سلسله اتابکان قرار دارد و باغستان های انار بسیار زیبا و قدیمی در کنار این قبرستان وجود دارد.

حسن پور  افزود: همچنین یک غارباستانی  دستکند از جمله غارهای دستکند کوه کوس در نزدیکی این کاروانسراها با 68 پله در نزدیکی کاروانسرای شهنشاه وجود دارد.

وی اظهار داشت: همچنین چندین درخت قدیمی نیز در این مکان وجود دارد که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند و تنها درخت زربین با قدمت 400 سال در این کاروانسرا  مشاهده شده که در فهرست میراث ملی نیز به ثبت رسیده است.

وی با بیان اینکه خاستگاه درخت زربین در استان فارس است ادامه داد: در مجموعه کاروانسرا و قبرستان تاریخی گوشه شهنشاه چهار درخت دیگر توت، بنه وحشی و پسته وحشی  نیز ثبت ملی شده اند که این مجموعه تاریخی در سطح کشور بی نظیر است.

حسن پور با بیان اینکه این  کاروانسرای تاریخی در روستای گوشه شهنشاه نزدیکی شهر خرم آباد واقع شده است گفت: از طرفی به آزاد راه خرم آباد، پل زال و فرودگاه نیز بسیار نزدیک است و روستایی قابل توجه در حوزه گردشگری به شمار می رود.

کاروانسراهای لرستان ثبت جهانی می شوند

وی بیان کرد: اکنون در حوزه فرهنگی لرستان از مجموع 11 کاروانسرای استان 9  کاروانسرا با اقدامات اخیر ثبت جهانی کاروانسراهای ایران توسط یونسکو بصورت زنجیره ای باغات، کلیساها و قنات ها در حال مطالعه و ارزیابی هستند.

وی اظهار داشت: با ارزیابی های انجام شده در این راستا کاروانسراهای شهنشاه، میرزاسید رضا، چمشک، قلعه نصیر و میشوند مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفتند که یکی از شروط ثبت جهانی کاروانسراها نداشتن معارض محلی است اما متاسفانه کاروانسراهای میشوند و قلعه نصیر دارای مشکلاتی هستند.

حسن پور بیان کرد: با پیگیری های انجام شده ،کاروانسرای چمشک در فهرست ثبت میراث جهانی قرار گرفته و مراحل انجام آن به سرعت در حال پیگیری است که تا سال آینده تکمیل خواهد شد.

وی با بیان اینکه  ساخت و سازهایی در اطراف و داخل کاروانسراهای قلعه نصیر و میشوند انجام شده است ادامه داد: این آثار تاریخی مرمت شده اند و تلاش می شود در راستای حفظ و نگهداری آنها، با تغییر کاربری مانع از تخریب این آثار شویم.

حسن پور با تاکید بر اینکه کاروانسراهای تاریخی لرستان ظرفیتی برای توسعه گردشگری هستند افزود: در بافت تاریخی شهر خرم آباد علاوه بر وجود خانه های متعدد تاریخی، 11 کاروانسرا وجود دارد که در فهرست موقت ثبت جهانی قرار دارند که در تلاش هستیم این تعداد کاروانسرا طی سال آینده به صورت زنجیره ای ثبت جهانی شود که کاروانسرای چشمک و گوشه شهنشاه در اولویت قرار دارند.