بزرگنمايي:

ندای لرستان- گوزن زرد ایرانی بر اساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض قلمداد شده است، از نظر سازمان جهانی حفاظت، این گونه در زمره گونه‌های در معرض خطر قرار گرفته و طبقه بندی این گونه را در طبقه گونه‌های در معرض خطر قرار داده است.

گوزن زرد ایرانی در حال انقراض

گوزن زرد ایرانی غالباً در مناطق جنگلی و جنگل‌های جلگه‌ای استان خوزستان زندگی می‌کند، در حال حاضر به دلیل از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی آن و شکار بی رویه، جمعیت آنها بسیار کاهش یافته و تنها پراکندگی طبیعی گوزن زرد به مناطق حفاظت شده دز و کرخه محدود شده است، امروزه جمعیت‌هایی از این گونه در دشت ناز ساری، جزیره اشک، منطقه حفاظت شده دنا، جزیره کبودان و چند منطقه دیگر به وسیله کارشناسان منتقل شده‌اند.

بر اساس اعلام «حسن اکبری» معاون سازمان محیط زیست کشور تنها 270 رأس گوزن زرد در ایران باقی مانده است و برنامه ریزی برای افزایش جمعیت گوزن زرد ایرانی در سایت‌های تکثیر و جستجو برای یافتن مکان مناسب برای این گونه ادامه دارد.

گوزن زرد آیا در خاستگاه خود زنده می‌ماند؟

اخیراً مرکز احیا و پرورش گوزن زرد ایرانی در مجتمع «کشت و صنعت» لرستان با حضور «سلاجقه» رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور فعالیت خود را آغاز کرده است، موضوعی که از سوی فعالان محیط زیست مورد انتقاد قرار گرفته است.

آنچه که از سوی فعالان محیط زیست اعلام می‌شود این بوده که اساساً ایجاد این مرکز، آن هم در لرستان که سالهاست گونه گوزن زرد ایرانی در آن منقرض شده، مبنای علمی و کارشناسی ندارد و باید دید که این مرکز با چه هدفی و آن هم با حضور فرد اول سازمان حفاظت از محیط زیست در لرستان راه اندازی شده است.

علی سالاروند مدیرکل حفاظت از محیط زیست لرستان در حاشیه افتتاح این مرکز، اظهار داشت: بزرگ‌ترین مرکز احیا و پرورش گوزن زرد ایرانی در مجموعه کشت و صنعت لرستان ایجاد شده است.

وی عنوان کرد: در مرحله اول چهار گوزن در این مرکز نگهداری می‌شود و سپس به 12 گوزن زرد خواهند رسید.

مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست لرستان، بیان داشت: در صورتی که تکثیر پیدا کنند، قابلیت رها سازی در مناطق دیگر استان را نیز دارند.

سالاروند، افزود: زمانی، خاستگاه ییلاق و قشلاق گوزن زرد بین خوزستان، دز، کرخه و لرستان بوده است، خوشبختانه مجدد این گونه را برای لرستان تعریف کردیم.

وی گفت: امیدواریم برای احیای گونه‌های حیات وحش بتوانیم از ظرفیت بخش خصوصی برای واگذاری استفاده کنیم، چهار گوزن یاد شده نیز که دو رأس نر و دو رأس ماده هستند، از دشت «ناز» ساری به لرستان انتقال داده شده و در واقع به خواستگاه اولیه خود برگشته‌اند.

شکست در انتظار پروژه احیای گوزن زرد در لرستان!

برای بررسی و کسب اطلاع از نظرات فعالان محیط زیست به سراغ برخی از کارشناسان این حوزه رفتیم تا نظرات کارشناسی آنها را در این رابطه جویا شویم.

محیط زیست استان لرستان به خاطر شکنندگی و آسیب‌های پی در پی که به خاطر تنش‌های محیطی به آن تحمیل شده، آمادگی این فشار را هم ندارد محسن تیزهوش فعال محیط زیست لرستان در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: وقتی یک گونه کارایی زیستی خود را در یک زیستگاه از دست می‌دهد، انتقال و این نوع حرکت‌ها در قبال تنوع جانوری، با درصد بسیار پایینی از موفقیت روبرو خواهد شد و احتمال شکست خیلی بیشتر است.

وی با بیان اینکه دلیل این امر این بوده که محیط زیست استان لرستان به خاطر شکنندگی و آسیب‌های پی در پی که به خاطر تنش‌های محیطی به آن تحمیل شده، آمادگی این فشار را هم ندارد، عنوان کرد: خیلی از گونه‌ها را طی زمان‌های مختلف از دست داده‌ایم و دلیل غالب آن هم از بین رفتن شرایط زیستی در زیستگاه‌ها بوده است.

این فعال محیط زیست لرستان، ادامه داد: البته تنش‌ها و افزایش تنش‌ها در زیستگاه‌های ما باعث شده که خیلی از گونه‌ها را از دست بدهیم.

طرحی که تنها یک «آرزوی محال» است!

تیزهوش با بیان اینکه وقتی یک گونه را از جای دیگری به زیستگاهی که توانایی بازیابی و درست عمل کردن را نداشته باشد، می‌آوریم، بدون شک با شکست روبرو خواهیم شد، افزود: ای کاش به جای اینکه به سراغ آوردن گونه جدیدی که منقرض شده، رفته‌اند، توانایی و این زمان را بر روی پایین آوردن تنش‌هایی که در زیستگاه‌ها است، می‌گذاشتند.

آوردن گونه‌ای مانند گوزن زرد به استان لرستان نه تنها یک نمایش بیهود نیست، حتی می‌تواند در آینده به اندک ذخیره‌های ژنتیکی استان لرستان هم صدمه وارد کند وی تصریح کرد: به عنوان مثال بزرگ‌ترین تنش زیستگاه‌های لرستان، معادن هستند، آیا توان و اراده‌ای برای پایین آوردن این تنش وجود دارد؟ پاسخ مشخص است، خیر! هیچ توانایی برای کاهش این تنش وجود ندارد.

این فعال محیط زیست لرستان در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه آوردن گونه‌ای مانند گوزن زرد به استان لرستان نه تنها یک نمایش بیهود است، حتی می‌تواند در آینده به اندک ذخیره‌های ژنتیکی استان لرستان هم صدمه وارد کند، بیان داشت: وقتی به این سمت می‌رویم باید با یک ارزیابی کامل از شرایط محیطی اقدام کنیم، اما با توجه به سابقه‌ای که در استان ما وجود دارد، این حرکت یک آرزوی محال است!

تکرار نمایشی که پایانی تلخ بر محیط زیست لرستان خواهد داشت

تیزهوش با تاکید بر اینکه تقریباً یک دهه پیش این پروژه و این کار در لرستان انجام شد و کاملاً شکست خورد و موجبات سرافکندگی ما در مقابل بقیه استان‌ها شد، ادامه داد: آن زمان این کار را می‌خواستند در منطقه حفاظت «کلدر» انجام دهند، شرایط زیستی مناسب برای گوزن زرد نبود و مجبور شدند که گوزن را در اسارت نگه دارند و در نتیجه حاشیه‌هایی به وجود آمد که گوزن خودش را به «فنس» زده، بازدید کننده‌ها برایش استرس به وجود آورده‌اند، مورد اصابت گلوله قرار گرفته است.

وی بیان کرد: الان هم شرایط لازم را در نظر گرفته باشند باز شاید بشود به یک نقطه مثبت رسید، اما با توجه به این سابقه درخشان در آسیب زدن به محیط زیست و از بین بردن تنوع زیستی فکر نمی‌کنم اتفاق مطلوبی در این رابطه رخ دهد و من این موضوع را صرفاً یک نمایش می دانم، نمایشی که پایانی تلخ بر محیط زیست لرستان خواهد داشت.

ما میزبان خوبی برای گوزن زرد نبوده‌ایم

این فعال محیط زیست لرستان در بخش دیگری از سخنان خود، افزود: اینکه می‌گویند لرستان زمانی خاستگاه گوزن زرد بوده، دلیل خوبی نیست، برای اینکه باید ارزیابی درستی از تنوع زیستی و زیستگاه‌ها به عمل آورده شود و خردمندانه و جامع این کار صورت گیرد.

وقتی تنش‌ها اینقدر به محیط زیست زیاد است، شرایط برای یک گونه بسیار حساس مانند گوزن زرد فراهم نیست تیزهوش تصریح کرد: اینکه 100 سال پیش گوزن زرد و یا حتی گونه‌ای مانند مرال و… داشته‌ایم، دلیل بر این نمی‌شود که الان هم بتوانیم میزبان خوبی برای این گونه باشیم، اگر میزبان خوبی بودیم، این گونه از بین نمی‌رفت، اگر شرایط محیطی کنترل می‌شد، تنش‌های زیستی کنترل می‌شد، شرایط تحمیلی انسان بر محیط زیست بر اساس خرد بود، ما این گونه‌ها را از دست نمی‌دادیم.

وی با تاکید بر اینکه خیلی وقت‌ها تنش‌های زیادی از سوی ما انسان‌ها مانند فعالیت معادن، جاده سازی، انتقال خطوط نفت و گاز، تغییر کاربردی اراضی به کشاورزی و… به محیط زیست وارد می‌شود، ادامه داد: وقتی تنش‌ها اینقدر به محیط زیست زیاد است، شرایط برای یک گونه بسیار حساس مانند گوزن زرد فراهم نیست، گوزن زرد جایی را برای زندگی انتخاب می‌کند و نوع عملکرد آن به گونه‌ای است که ترجیح می‌دهد در یک محیط آرام باشد، اما محیط زیست ما این شرایط را ندارد.

احتمال بیماری برای گوزن زرد در حال انقراض

این فعال محیط زیست لرستان یادآور شد: آنچه که از دور می‌توان به این قضیه نگاه کرد این بوده که دوباره سرنوشتی تلخ برای محیط زیست استان رقم خواهد خورد، مگر اینکه بر اساس ارزیابی درستی این اقدام صورت گرفته باشد که من بعید می دانم.

تیزهوش با تاکید بر اینکه گونه گوزن زرد، بیشتر شبگرد است و ترجیح می‌دهد در محیط‌های آرامی زندگی کند و اگر کوچک‌ترین تنشی برایش رخ دهد، سریعاً فرار می‌کند و دچار استرس شدیدی می‌شود، گفت: به خاطر همین می گویم که محیط زیست لرستان میزبان خوبی برای این گونه نیست.

وی با بیان اینکه گوزن زرد گونه‌ای است که کاملاً در معرض انقراض است، یکی از راهکارها این است که این گونه در یک سری از زیستگاه‌ها پخش شود تا بتوانیم آن را تکثیر کنیم، گفت: اما در حال حاضر تنها یک تا دو استان مانند یزد، فارس و مازندران توانسته‌اند مقداری در این زمینه موفق باشند، سالهای گذشته در خوزستان نیز چون این گونه آنجا هم بوده، تا حدودی موفق بوده‌اند، اما وقتی تنش در یک زیستگاه زیاد باشد، حاصل آن بیماری‌های مختلفی می‌شود که گریبان آن حیوانات را هم می‌گیرد، این امر در دهه‌های گذشته به کرات رخ داده، شیوع بیماری‌های مختلف باعث شده که ما این گونه را از دست بدهیم.

«کشت و صنعت» محل مناسبی برای نگهداری گوزن زرد نیست

این فعال زیست محیطی لرستان، بیان داشت: تا وقتی این تنش‌ها باشد، صحبت کردن از احیای گونه‌های منقرض شده، یک رؤیا و نمایشی بیش نیست، اگر یک تا دو کشور توانسته‌اند بعضی از گونه‌ها را حفظ کنند و به لحاظ ژنتیکی آن گونه را برای خودشان داشته باشند ابتدا شرایط زیستگاهی را فراهم کرده‌اند و بعد سراغ گونه رفته‌اند، در حالی که در مورد ما گویا برعکس است، اول به سراغ گونه می‌رویم و بعد زیستگاه، اما توانایی اینکه زیستگاه را سامان بدهیم نداریم، محیط زیست لرستان توانایی مقابله با معادن را ندارد، چگونه می‌تواند گونه‌ای مانند گوزن زرد را که گونه‌ای حساس است احیا کند؟

اگر بحث این است که حیوان آزاری کنند، قصه آن فرق می‌کند، اما اگر بحث احیا و تکثیر این گونه‌ها در شرایط اسارت و یا نیمه اسارت هست، شرایط و آداب خاص خودش را می‌طلبد تیزهوش با اشاره به ایجاد مرکز احیا و پرورش گوزن زرد ایرانی در مجتمع «کشت و صنعت» لرستان، عنوان کرد: اگر ارزیابی صورت گرفته باشد که فکر نمی‌کنم، محل مناسبی برای نگهداری این گونه‌ها نیست، همان طوری که باغ وحشی که در بام لرستان بود و سراسر تنش و موجب از دست رفتن گونه‌ها در آن شد.

وی بیان داشت: اگر بحث احیا و تکثیر این گونه‌ها در شرایط اسارت و یا نیمه اسارت هست، شرایط و آداب خاص خودش را می‌طلبد، که آن هم با داشتن یک زیستگاه مناسب تحقق پیدا می‌کند.

این فعال زیست محیطی لرستان با بیان اینکه کافی است که این گونه در این محل احساس امنیت نکند، درجا از بین خواهد رفت، گفت: به خاطر اینکه زیستگاه نتوانسته توانایی و کارایی خودش را حفظ کند، بیماری‌های مختلفی را تولید می‌کند و این بیماری‌ها باعث می‌شود که دوباره منقرض شود.

حیات وحش مانند دام‌های پرورشی و اصلاح ژنتیک شده نیستند

مسعود شکیبا دامپزشک و فعال محیط زیست نیز در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: وقتی یک گونه از یک محیط حذف می‌شود، آن هم به دلیل شکار نه حذف بر اساس مشکلات و ضعف‌هایی که در زیستگاه به وجود آمده را هیچ گاه مشابه افتادن یک گلدان از لبه طاقچه به دست یک فرد ندانید که گلدان دیگری را می‌توانیم جایگزین آن کنیم.

وی ادامه داد: حیات وحش مانند دام‌های پرورشی و اصلاح ژنتیک شده نیستند که در برهه زمانی کوتاهی به این ژنوم دست پیدا کرده باشند.

این فعال محیط زیست با بیان اینکه ژنوم قبلی آنها که اجازه و توان می‌دهد که در اکوسیستم‌های سخت پرخطر از لحاظ حیات وحش، شکارچی، انسان‌ها و همچنین شرایط سخت آب و هوایی زیر چندین متر برف دوام بیاورند، ژنومی است که بیش از قرن‌ها ساخته شده است، عنوان کرد: اکوسیستم به خاطر دست درازی‌های انسان ساختار محیط را برای ادامه حیات گونه‌ها شکننده می‌کند و سبب می‌شود که اینها منقرض شوند و هر کاری کنی، تا اکوسیستم را احیا نکنی، باز هم منقرض می‌شوند.

شکیبا ادامه داد: تازه این در شرایطی است که ما صحبت از ژنوم خالص بسیار قدرتمندی کنیم که در طبیعت وجود دارد، نه ژنوم حیات وحش محدودی که بر اساس جفت گیری های خواهر برادری تکثیر شده‌اند و تغذیه آنها نیز بر اساس صرفاً مواد غذایی در دست قرار گیرنده بوده است.

مسئله احیای گونه اصلاً مردود است

وی تاکید کرد: اینها اساساً امکان دارد که ناتوانی‌هایی در وجودشان برای ادامه حیات در شرایط سخت وجود داشته باشد ولی به واسطه اینکه مواد غذایی و امکانات حفاظتی تور، فنس، یونجه، جو در اختیارشان قرار گرفته، زنده مانده‌اند و این ژن با تمام عیوب خودش بر فرض ادامه یافته و به نسل‌های بعد منتقل شده است.

در هر صورت آنچه به نظر می‌رسد نمی‌تواند ربط جدی به مبحث احیای گونه داشته باشد این دامپزشک و فعال محیط زیست در ادامه سخنان خود با اشاره به نگهداری این گوزن‌های زرد در محلی به نام «کشت و صنعت» لرستان، عنوان کرد: من با این مکان و مجموعه آشنایی ندارم، اما در هر صورت آنچه به نظر می‌رسد نمی‌تواند ربط جدی به مبحث احیای گونه داشته باشد، چون مسئله احیای گونه اصلاً مردود است، تعداد حیات وحش وقتی از یک تعدادی کمتر می‌شود، دیگر آن گونه به سمت سقوط می‌رود، منظور از سقوط این نیست که یک ساله حذف شود، شاید فرآیند محیطی بسیار عالی به وجود آید با زیر این تعداد هم، گونه بتواند ژنوم خود را بُر بزند و بقا پیدا کند.

معمولاً نگاه «کشت و صنعت» ها، تجاری است

شکیبا ادامه داد: ولی معمولاً نگاه «کشت و صنعت» ها، تجاری است و مبنای مواردی دیگری است، یا خدایی ناکرده به نام آنها زمین‌هایی از منابع ملی را پیوست کردن و یا دریافت وام‌های خاص مخصوص آدم‌های خاص! این اقدام شاید برای مشروعیت بخشی به آنچه که تصاحب کرده‌اند باشد و یا برای افزایش باشد.

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به موضوع افتتاح این مرکز با حضور رئیس سازمان محیط زیست کشور، بیان داشت: بدنه سازمان محیط زیست کارشناسان بسیار قوی دارد، اما آنها معمولاً در زمان ابراز عقاید و نظرات با پشتوانه علمی بسیار دست و پا بسته هستند و مدیرانی که بعضاً به دلایل دیگری مواردی را ورود می‌کنند، به جای آنها یا به شکل‌های دیگری امضا کننده و وارد شونده هستند.

این فعال محیط زیست، ادامه داد: البته این مبحث مربوط به حال نیست و همیشه گفته‌ام محیط زیست و حفظ آن در تمام دنیا توسط ساختارهای سیاسی و مالی که صرفاً معدل‌های چهارساله و حداکثر هشت ساله می‌خواهند، در تقابل قرار می‌گیرد و فشار زیادی به آن وارد می‌کنند.

با چهار رأس گوزن به هیچ وجه نمی‌توان نمودار عقلایی برای پرورش داشت

شکیبا افزود: مبحث «ان جی او» ها که بماند، حتی خود سازمان محیط زیست بسیار تحت فشار است.

وی در ادامه سخنان خود، تاکید کرد: با چهار رأس گوزن به هیچ وجه نمی‌توان نمودار عقلایی برای پرورش، تکثیر و رها سازی با یک ژنوم درست یا نتیجه گیری درست داشته باشیم، به نظر من موارد دیگری به جز مبحث‌هایی که مطرح می‌شود و الان مطرح نمی‌شود، بیشتر می‌تواند جدی باشد.