ندای لرستان - خواب پیوسته هشت‌ساعته یک عادت مدرن است. در گذشته، انسان‌ها «خواب دو مرحله‌ای» داشتند. درک این امر می‌تواند به درمان بی‌خوابی کمک کند.
اگر شما هم اغلب در طول شب بیدار می‌شوید و نگران هستید که مشکلی وجود دارد، شاید دانستن این نکته به شما کمک کند: این یک تجربه تاریخی برای همه ما انسان‌هاست. خواب پیوسته هشت‌ساعته، برخلاف تصور عمومی، یک عادت مدرن است، نه یک رویداد تکاملی. در بخش عمده تاریخ بشر خوابیدن در یک بازه هشت‌ساعته، هنجار نبوده است. در عوض، مردم معمولاً در دو شیفت مجزا در طول شب می‌خوابیدند که اغلب به آن «خواب اول» و «خواب دوم» گفته می‌شد.
به‌گزارش The Conversation، اسناد تاریخی متعدد از اروپا، آفریقا، آسیا و مکان‌های مختلف وجود دارند که در آنها می‌خوانیم چگونه خانواده‌ها پس از غروب آفتاب زود به رختخواب می‌رفتند، سپس حدود نیمه‌شب برای یک ساعت یا بیشتر بیدار می‌شدند، و پس از آن دوباره تا سحر به خواب می‌رفتند. این وقفه بیداری در نیمه‌شب زمانی مرده یا آزاردهنده تلقی نمی‌شد؛ بلکه بخشی پذیرفته‌شده از شب بود.
مردم در این بازه زمانی به فعالیت‌های مختلفی می‌پرداختند. برخی از رختخواب برمی‌خاستند تا کارهایی مانند بررسی آتش، رسیدگی به حیوانات یا کارهای سبک خانه را انجام دهند. دیگران در رختخواب می‌ماندند تا دعا کنند، درباره رؤیاهایی که دیده بودند تأمل کنند، یا چیزی بنویسند.
در نامه‌ها و خاطرات دوران پیشاصنعتی اشارات فراوانی به افرادی وجود دارد که از این ساعات آرام برای معاشرت آهسته با خانواده یا حتی همسایگان استفاده می‌کردند. همچنین ادبیات کلاسیک مانند کتاب‌های «هومر»، شاعر یونان باستان و «ویرژیل»، شاعر رومی، حاوی اشاراتی به «ساعتی که خواب اول را به پایان می‌رساند» است که نشان می‌دهد این الگوی خواب دومرحله‌ای چقدر رایج بوده است.
چرا در طول شب از خواب بیدار می‌شویم؟
ناپدیدشدن خواب دوم و جایگزینی آن با الگوی خواب پیوسته هشت‌ساعته، طی دو قرن گذشته و به دلیل دو تغییر عمیق اجتماعی رخ داد:
1. اختراع نور مصنوعی:
در قرن 17 و 18 ابتدا چراغ‌های نفتی، سپس روشنایی گازی و درنهایت نور الکتریکی شب را به زمان بیداریِ قابل استفاده تبدیل کردند. به جای اینکه مردم بلافاصله پس از غروب آفتاب به رختخواب بروند، تا دیروقت در زیر نور چراغ بیدار ماندند.
این تغییر تأثیر بیولوژیکی عمیقی نیز داشت. نور شدید در شب، ساعت‌های داخلی بدن ما (ریتم شبانه‌روزی) را تغییر داد، ترشح ملاتونین (هورمون خواب) را سرکوب کرد و تمایل بدن برای بیدارشدن پس از چند ساعت خواب را تقریباً از بین برد.
2. انقلاب صنعتی:
انقلاب صنعتی نه‌تنها نحوه کار بلکه نحوه خواب را نیز متحول کرد. برنامه‌های سفت‌وسخت کارخانه‌ها کارگران را به داشتن یک بازه پیوسته استراحت تشویق می‌کرد. در اوایل قرن بیستم، ایده هشت ساعت خواب بی‌وقفه، به‌طور کامل جایگزین ریتم چند صدساله خواب دومرحله‌ای شد.
جالب اینجاست که در مطالعات اخیر مشخص شده زمانی که شرکت‌کنندگان در تاریکی طولانی‌مدت (مانند شب‌های زمستانی) و بدون دسترسی به ساعت یا نور مصنوعی قرار می‌گیرند، بدن آنها اغلب به‌طور طبیعی به الگوی خواب دو مرحله‌ای با یک وقفه بیداری آرام در نیمه‌شب بازمی‌گردد.
ارتباط خواب دومرحله‌ای و بی‌خوابی در دنیای مدرن
درک این تاریخچه، دیدگاه ما نسبت به بی‌خوابی را به کلی تغییر می‌دهد. بیدارشدن در نیمه‌شب لزوماً یک اختلال نیست، بلکه ممکن است بازگشتی به ریتم طبیعی و اجدادی بدن ما باشد. متخصصان خواب می‌گویند بیداری‌های کوتاه در طول شب طبیعی هستند؛ آنچه اهمیت دارد، واکنش ما به این بیداری است.
در دنیای مدرن وقتی فردی در طول شب از خواب بیدار می‌شود، به ساعت نگاه می‌کند و با این اضطراب مواجه می‌شود که «باید خواب باشم»، استرس ناشی از این فکر خود مانع خوابیدن مجدد می‌شود. ذهن انسان درک «کِشسانی» از زمان دارد؛ اضطراب، خستگی یا تاریکی مطلق باعث می‌شود زمان «کِش» بیاید و هر دقیقه طولانی‌تر به نظر برسد.
محققان در «درمان شناختی-رفتاری بی‌خوابی» (CBT-I) توصیه‌ای می‌کنند که دقیقاً با تاریخچه خواب دومرحله‌ای همخوانی دارد:
اگر در نیمه‌شب بیدار شدید و پس از حدود 20 دقیقه نتوانستید دوباره بخوابید، در رختخواب نمانید و تقلا نکنید. از رختخواب خارج شوید، در نوری بسیار کم (مانند نور یک چراغ‌خواب) به یک فعالیت آرام مانند مطالعه کتاب (نه استفاده از موبایل) بپردازید و فقط زمانی به رختخواب بازگردید که احساس خواب‌آلودگی کردید.
خواب دو مرحله‌ای
کارشناسان همچنین پیشنهاد می‌کنند که ساعت‌ها را بپوشانید و از اندازه‌گیری زمان دست بردارید. پذیرش آرام بیداری، درک اینکه این اتفاق بخشی از طبیعت انسان بوده، و رهاکردن اضطراب ناشی از آن، مطمئن‌ترین راه برای بازگشت به استراحت است.