بزرگنمايي:
ندای لرستان- اکنون 2 روز از مرگ پدربزرگ گذشته و تازه مقدمات برگزاری مراسم تشییع و
تدفین فراهم شده است، 48 ساعت گذشته در انتظار رسیدن فرزندان و برخی نوه
های متوفی از شهر و کشورهای دور گذشته و اکنون تمام آنها از راه رسیده اند.
مراسم تدفین با حضور جمعیت بسیاری از بستگان و دوستان انجام می شود،
متوفی بزرگ طایفه بوده است و به راحتی تا یکهزار نفر برای خاکسپاری وی حضور
داشته اند، حالا باید بعد از خاکسپاری به خانه رفت و بیش از نیمی از این
تعداد را در منزل هم دید و به سرسلامتی آنها پاسخ داد.
بعد از ترک آرامستان، صف های طولانی جداگانه زنان و مردان شامل
فرزندان، نوه ها، عروس و دامادها، خواهرو برادرها، بستگان نسبی همچون عمه،
خاله، دایی، عمو، فرزندان و نزدیکان آنها و برخی بزرگترهای دور و نزدیک
فامیل در خانه متوفی یا همسایه های او در قابل خیل عظیم سرسلامت گویان
تشکیل می شود و به طور معمول این روال تا نزدیک غروب ادامه می یابد.
حالا هوا رو به تاریکی می رود و جمعیت نسبت به زمان خاکسپاری و
سرسلامت گویی پس از آن بسیار کمتر شده است اما باز هم جمعیت به بیش از 200
نفر می رسند، هرچند به ندرت دیده می شود برخی جوانترها برای استراحت به
منزل خود رفته اند اما مابقی و حتی نسل جوان دهه 60 هم خود را برای ادامه
حضور در منزل متوفی و تسلی دادن به بازماندگان مسوول و مکلف می دانند.
جمعیت تسلیت گویان همچنان در منزل متوفی رفت و آمد می کند، برخی
بستگان ساکن در روستاها از شب قبل به دلیل احساس نزدیکی به خانواده متوفی و
دور بودن مسافت، همچنان در مراسم هستند.
عده دیگری نیز از روستاهای دورافتاده یا اطراف شهر، امروز برای
سرسلامت گویی آمده اند و به همراه بیش از 100 نفر بستگان که در دایره لغات
استان های سنتی و محلی، درجه یک محسوب می شوند با اصرار بازماندگان تا عصر
در مراسم می مانند و پذیرایی می شوند.
این روال به طور معمول با کم و زیاد شدن جمعیت تا اولین پنجشنبه بعد
مرگ پدربزرگ ادامه دارد، سنتی که 2 طرف دارد، اول، بازماندگانی که حضور
بستگان و دوستان را در این مدت، محبتی می دانند که برای تسلی خاطر آنها
انجام شده است و دوم، بستگان و دوستانی که ترک یکباره مراسم عزا و رها کردن
بازماندگان در این شرایط سخت روحی را نوعی بی احترامی و حتی بی عاطفه گی
می دانند و خود را ملزم می کنند چند روز در کنار آنها بمانند.
در این چند روز باید علاوه بر وعده های، صبحانه، نهار و شام به طور
مرتب با چای و خرما و البته حلوای روزانه پز خانگی، پخته شده با روغن
حیوانی پذیرایی کرد و فاتحه فرستاد، در فصول گرم سال هم شربت و بطری های
کوچک آب معدنی - که در سال های اخیر جای پارچ و لیوان های یک بار مصرف را
گرفته است - به این پذیرایی اضافه می شود.
در برخی شهرها و مناطق که سنت همچنان بر مدرنیته غالب است عده ای از
افراد درجه یک فامیل و دوستان مبالغی را برای کمک به صاحبان مراسم عزا و
بازماندگان پرداخت می کنند تا کمکی باشد برای پذیرایی حدود یک هفته، اما
این کمک ها به طور معمول چندان چشمگیر نیست و در هر حال برای خانواده هایی
که توان اقتصادی کمتری در برگزاری مراسم دارند چندان درد مالی را دوا نمی
کند.
حدود یکسال گذشته پویشی با هدف حذف ولیمه های مجالس عزا در لرستان راه
اندازی شده است که هر از گاهی فراموش و گاهی هم با جدیت فعالان فضای مجازی
و حتی رسانه ای دنبال می شود اما باید واقع بین بود و اذعان کرد این پویش
تاکنون راهی برای حذف این سنت دیرین از پیش نبرده است.
ولیمه مراسم عزا، سنت خوب یا بد؟
فرهاد طهماسبی کارشناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی می گوید آداب، رسوم و
سنن یکی از مسایل مردم شناختی و انسان شناختی در مطالعه فرهنگ عمومی یک
جامعه است که هرگونه تغییر در این آیین باید 2 ویژگی مهم را داشته باشد.
به گفته وی تغییر هر سنت اول باید "خواست" و اراده عمومی آن جامعه
باشد و دوم اینکه باید دید احساس نیاز مردم به این سنت چقدر است؟ به این
معنا که آیا نیاز جامعه نسبت به تداوم یا تغییر سنت مورد نظر عوض شده است
یا خیر.
این دکترای جامعه شناسی با ارائه مثال سنت خواستگاری گفت: با وجودی که
انجام این سنت "خواست " عمومی جامعه است اما در دوره های اخیر چندان نیازی
به برگزاری با ابهت و شلوغ این آیین نیست و حتی در مواردی، دختران از
پسران خواستگاری می کنند.
طهماسبی تصریح کرد: در مجموع، چون نیاز به سنت خواستگاری در عرف جامعه
باقی مانده است بنابراین خانواده ها برای اینکه مورد هجمه واقع نشوند، حتی
در صورت عدم اعتقاد به آن، اما عده کمی از افراد فامیل را برای سنت
خواستگاری دعوت می کنند و مراسم خواستگاری 50 نفره قدیم، اکنون با حضور
تعداد کمی برگزار می شود.
کارکردهای مثبت و منفی ولیمه مراسم عزاداری در جامعه
وی در خصوص سنت ولیمه مراسم عزا در لرستان گفت: سنت یک روش رفتاری است
که طی ادوار مختلف انجام می شود و برای همه قابل پذیرش شده است که با توجه
به اینکه در رده امور اجتماعی قرار می گیرد نمی توان آن را به طور 100
درصد تایید یا رد کرد.
طهماسبی با اشاره به اینکه ولیمه دادن در مراسم سوگواری کارکردهای
مثبت دارد بیان کرد: ماندن بستگان در منزل متوفی، موجب تسلی خاطر
بازماندگان می شود، روح و روان آنها را ترمیم و خلا از دست رفتن یک عضو
خانواده را تا حدودی کمتر می کند.
وی اضافه کرد: همچنین با توجه به وضعیت متزلزل روحی بازماندگان،
دورهمی وعده های شام و نهار در مراسم ختم، موجب نزدیکی بیشتر آنها با هم و
رفع کدورت ها می شود همانطور که در بسیاری از موارد، احساسات افراد در این
شرایط تلطیف شده و بستگان با هم آشتی کرده اند که این امر منجر به وحدت و
همبستگی اجتماعی بیشتری شده است.
این دکترای جامعه شناسی اعتقاد دارد شرایط اقتصادی کنونی و تحمیل بار
مالی بسیار به بازماندگان یکی از کارکردهای منفی، دادن وعده های شام و نهار
در مراسم عزاداری مناطق سنتی است که با توجه به تعداد نسبتا زیاد بستگان
در هر وعده، تامین هزینه های اقتصادی در مواقعی برای بازماندگان سخت می
شود.
به گفته طهماسبی از طرفی برخی افراد نیز ممکن است به هیچ وجه توانایی
مالی برای دادن این ولیمه را ها نداشته باشند که در نهایت یا سرافکنده و یا
مجبور به قرض می شوند تا وعده های شام و نهار را تامین کنند و دغدغه ای
علاوه بر غم از دست دادن عزیز بر آنها چیره می شود.
حذف سنت ولیمه در مراسم عزاداری، درست یا غلط؟
این پژوهشگر و کارشناس مسایل اجتماعی معتقد است برای حذف یک سنت باید
به 2 ویژگی " خواست" و " نیاز" جامعه توجه داشت که در خصوص ولیمه مراسم
عزاداری باید گفت در شرایط کنونی نیاز مردم به حذف این سنت با توجه به
مسایل اقتصادی تا حدودی وجود دارد اما خواست عمومی و آشکار جامعه، موضع
دیگری است.
طهماسبی اظهار داشت: اینکه اگر ولیمه های مراسم عزاداری برقرار نباشد،
افکار عمومی بازماندگان را قضاوت و آنها را خسیس می نامند یا برای متوفی
ارزش قایل نشده اند، موجب می شود بستگان متوفی از ترس اینکه مورد هجوم
جامعه و قضاوت سایرین قرار بگیرند، این وعده ها را تامین کنند.
وی با تاکید بر اینکه عرف و خواسته جامعه اجازه حذف ولیمه های سوگواری
را در مناطق سنتی نمی دهد تاکید کرد: می توان این سنت ها را به مرور تغییر
داد و سپس حذف کرد.
به گفته طهماسبی در گذشته های بسیار دور، ولیمه چندروزه مراسم عزاداری
را سایر بستگان متوفی تقبل می کردند که البته با توجه به اینکه این سنت در
تاریخ شفاهی استان ثبت شده و فولکلور است نمی توان آن را با مستندات و
ادله قطعی ثابت کرد اما در هر صورت یک فرهنگ بسیار مطلوب و انسان دوستانه
بوده است و امروزه نیز می توان برای وعده های کمتر، اجرایی شود تا بار مالی
کمتری به خانواده متوفی وارد گردد.
این استاد دانشگاه می گوید حذف سنت ها باید به مرور زمان و نه یکباره
انجام شود تا با مقابله عمومی مواجه نباشد که در خصوص وعده های شام و نهار
مراسم عزاداری نیز می توان در ابتدا، این وعده ها را به روز تشییع و تدفین
محدود کرد.
وی با تاکید بر راه اندازی حساب شده پویش های اجتماعی معتقد است:
ولیمه دادن در مراسم سوگواری همچنان کارکردهای مثبتی دارد و حذف آن با
مقاومت جامعه به ویژه بزرگان و قدیمی ترها مواجه می شود بنابراین فکر درست و
منطقی پویش، جنبه عملی پیدا نمی کند.
این کارشناس مسایل اجتماعی همچنین پیشنهاد می دهد باید برای حذف سنت
های اینچنین در جامعه ، جایگزین مناسبی هم مطرح کرد که تقبل هزینه وعده های
غذایی چند روزه توسط سایر بستگان و محدود کردن مهمانی ها به یک روز از
جمله این جایگزین ها است.