جستجوی اطلاعات با هوش مصنوعی می‌تواند حافظه و عمق دانش انسان را تضعیف کند

ندای لرستان - نتایج یک پژوهش جدید نشان می‌دهد وابستگی روزافزون به خلاصه‌های تولیدشده توسط ابزارهای هوش مصنوعی، می‌تواند منجر به درک سطحی‌تر و کاهش ماندگاری اطلاعات در ذهن شود.

بر اساس گزارش منتشرشده در نشریه‌ی «ساینس ألِرت»، این مطالعه که بر روی بیش از 10 هزار نفر انجام شد، نشان داد استفاده از مدل‌های زبانی بزرگ (LLMs) و چت‌بات‌ها برای دستیابی به اطلاعات، نسبت به جستجوی سنتی در اینترنت، عمق یادگیری کمتری ایجاد می‌کند.
پژوهشگران دریافتند هنگامی که شرکت‌کنندگان موضوعی را از طریق خلاصه‌های هوش مصنوعی فراگرفتند، توصیه‌هایی ارائه دادند که کوتاه‌تر، کلی‌تر و کمتر واقع‌گرایانه بود؛ در حالی که افرادی که خودشان از راه جستجوی مستقیم در گوگل اطلاعات را گردآوری کردند، پاسخ‌های دقیق‌تر و تحلیلی‌تری داشتند. خوانندگان نیز گزارش دادند مطالب تولیدشده توسط هوش مصنوعی برایشان کمتر مفید و کاربردی بوده است، موضوعی که نشان‌دهنده کاهش کیفیت انتقال دانش است.
محققان اصلی این پژوهش توضیح داده‌اند مشکل از آنجا ناشی می‌شود که ابزارهای هوش مصنوعی فرآیند ترکیب و خلاصه‌سازی اطلاعات را به‌شدت خودکار و بی‌چالش می‌کنند؛ در حالی که جستجو و یادگیری سنتی شامل مرور منابع مختلف، ارزیابی محتوا و تلفیق نتایج است؛ فرایندی که اصطلاحاً باعث “اصطکاک شناختی” می‌شود و به رشد تفکر عمیق و درک واقعی کمک می‌کند.
این یافته‌ها در آزمایش‌های متعدد و با سناریوهای مختلف نیز تأیید شده است، حتی زمانی که شرکت‌کنندگان به یک داده واحد دست یافتند اما روش یادگیری آن‌ها متفاوت بود.
کارشناسان هشدار داده‌اند که اتکای بیش از حد به هوش مصنوعی برای بازیابی دانش می‌تواند منجر به نوعی “تهی‌شدن شناختی” شود؛ زیرا انسان‌ها وظیفه‌ی ذخیره‌سازی و تحلیل ذهنی را به ماشین‌ها واگذار می‌کنند، امری که ممکن است به مرور توانایی تفکر انتقادی و حفظ حافظه را کاهش دهد.
بر اساس مطالعات علوم اعصاب، افرادی که به‌طور گسترده از هوش مصنوعی در نگارش یا جستجو استفاده می‌کنند، فعالیت مغزی کمتری در نواحی مرتبط با حافظه، خلاقیت و پردازش معنایی از خود نشان می‌دهند.
به گفته پژوهشگران، آثار این فرایند می‌تواند بلندمدت و پایدار باشد، حتی پس از توقف استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی.
در نهایت، هرچند سهولت و سرعت یادگیری با کمک هوش مصنوعی غیرقابل انکار است، نتایج این تحقیق تأکید می‌کند که باید از هوش مصنوعی به‌صورت هوشمندانه و هدفمند بهره برد.
هوش مصنوعی برای دستیابی سریع به داده‌های خبری یا واقعی مفید است، اما توسعه‌ی دانش عمیق و پایدار نیازمند درگیری ذهنی فعال و تلاش انسانی مستقیم است.