ندای لرستان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی بازرگان| تنش‌های فزاینده بر سر برنامه هسته‌ای ایران، اروپا را در موقعیتی پیچیده و حساس قرار داده است. تروئیکای اروپا (فرانسه، بریتانیا، آلمان) و اتحادیه اروپا با تهدید فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) و پیشنهاد مذاکرات جدید، به نام احیای توافق هسته‌ای 2015 (برجام)، عملا بخشی از پروسه فشار سیاسی به تهران با توجه به ازسرگیری مذاکرت احتمالی ایران و آمریکا را بر عهده گرفته‌اند. اما موضع مکرر ایران، که خواستار مذاکراتی عادلانه، جبران خسارات ناشی از حملات اخیر و تضمین برای عدم تجاوز مجدد در میانه مذاکرات است، همراه با محدودیت‌های دیپلماتیک اروپا و سیاست‌های تهاجمی دولت دونالد ترامپ، چشم‌انداز دیپلماسی را مبهم کرده است. جنگ 12روزه ژوئن 2025 اسرائیل علیه ایران که با دخالت مستقیم آمریکا همراه بود، شکاف میان تهران و غرب را عمیق‌تر کرد. بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران نه‌تنها اعتماد تهران به غرب را کاهش داد، بلکه اروپا را به حاشیه راند.
در حالی که اروپا برای تمدید ضرب‌الاجل اسنپ‌بک تا اکتبر فشار می‌آورد، ایران با تأکید بر عدم مشروعیت تهدیدات، مسیر سختی را پیش‌رو دارد. از این منظر است که واکاوی ابعاد مختلف این چالش‌ها، از مذاکرات احتمالی تا نقش محدود اروپا و نیز بررسی پیامدهای احتمالی تحولات پیش‌رو ضروری به نظر می‌رسد.
مذاکرات احتمالی در وین یا ژنو؛ روزنه‌ای شکننده برای دیپلماسی
در پیوست آنچه گفته شد و در چنین فضای مبهمی، خبرگزاری آکسیوس به نقل از یک منبع مطلع گزارش داد که دیپلمات‌های ارشد ایران، از جمله کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه و مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه، احتمالا هفته آینده با نمایندگان تروئیکای اروپا (فرانسه، بریتانیا، آلمان) در وین یا ژنو دیدار خواهند کرد. گفته می‌شود هدف این دیدار، احیای مذاکرات هسته‌ای و بررسی پیشنهاد تمدید ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه تا اکتبر 2025 است. وال‌استریت‌ژورنال هم گزارش داد که در تماس تصویری پنجشنبه گذشته وزرای خارجه تروئیکای اروپا و کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از تهران خواسته شد گفت‌وگوهای هسته‌ای با آمریکا و اروپا را از سر بگیرد، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تقویت و ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را محدود کند. با این حال، جزئیات این پیشنهادات، از جمله میزان و نحوه محدودسازی ذخایر اورانیوم، همچنان مبهم است و منابع تأکید دارند که شرایط دقیق باید مشخص شود.
در همین راستا خبرگزاری تسنیم تأیید کرد که ایران درخواست اروپا را در دست بررسی دارد، اما زمان و مکان دقیق مذاکرات هنوز نهایی نشده است. این ابهام نشان‌دهنده احتیاط تهران در برابر فشارهای غرب است، به‌ویژه پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در 2018 و ناتوانی اروپا در خنثی‌سازی تحریم‌های ثانویه و از همه مهم‌تر، تجاوزات اخیر اسرائیل و ایالات متحده در بحبوحه مذکرات عمان. گفتنی است که عراقچی در کنفرانس ویدئویی روز پنجشنبه‌اش با میهمانان اروپایی خود، تهدید اسنپ‌بک را غیرقانونی و فاقد مشروعیت حقوقی و اخلاقی خوانده و تأکید کرده که مذاکرات فقط در صورت تعهد طرف مقابل به رویکردی عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل ممکن خواهد بود.
حمایت احتمالی روسیه و چین، متحدان ایران در شورای امنیت، می‌تواند تمدید ضرب‌الاجل را تسهیل کند، اما اختلافات عمیق میان تهران و غرب، از جمله بی‌اعتمادی ناشی از حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران، مذاکرات را پیچیده کرده است. موفقیت این دیدار به توانایی طرفین در توافق بر سر شرایط دقیق، اجتناب از اقدامات تقابلی و ایجاد اعتماد متقابل بستگی دارد، اما سایه تهدید اسنپ‌بک و فشارهای آمریکا چشم‌انداز را شکننده نگه داشته است.
آتش‌بس شکننده و تأکید بر دیپلماسی عادلانه
علاوه بر خط و نشان‌های سیدعباس عراقچی برای اروپایی‌ها، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگو با شبکه CGTN چین در حاشیه نشست وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای (SCO) هم، حمله ژوئن 2025 آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را نقض صریح حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل دانست. سکان‌دار سیاست خارجی کشورمان این اقدام را به دلیل خطر پیامدهای زیست‌محیطی فاجعه‌بار، غیرقانونی و غیرقابل بخشش خواند. عراقچی، آتش‌بس کنونی را شکننده توصیف کرد و گفت ایران خواستار آغاز جنگ نبود، آماده پاسخ به هرگونه نقض آتش‌بس است.
او تأکید کرد راه‌حل نظامی برای برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد و فقط دیپلماسی می‌تواند مؤثر باشد، مشروط به اینکه طرف مقابل جاه‌طلبی‌های نظامی را کنار بگذارد، خسارات وارده به ایران را جبران کند و به مذاکراتی عادلانه متعهد شود. عراقچی از حمایت سازمان همکاری شانگهای، به‌ویژه چین، در محکومیت تجاوزات خارجی قدردانی کرد و عضویت ایران در این سازمان را فرصتی برای تقویت همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی دانست. مسئول دیپلماسی ایران، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در 2018 و ترک مذاکرات در ژوئن 2025 را عامل اصلی بن‌بست کنونی خواند و تهدید اسنپ‌بک را فاقد مشروعیت حقوقی و اخلاقی دانست.
عراقچی برنامه هسته‌ای ایران را کاملا صلح‌آمیز عنوان کرد و به گفته‌اش، تهران آماده شفاف‌سازی از طریق مذاکرات است، اما این امر فقط در صورتی ممکن است که طرف مقابل اراده‌ای واقعی برای راه‌حلی برد-برد نشان دهد. او از حمایت سیاسی SCO در برابر حملات به ایران استقبال کرد و خواستار پشتیبانی کامل این سازمان در نشست آتی شد. این موضع نشان‌دهنده استراتژی ایران برای تقویت روابط با متحدان شرقی، به‌ویژه چین و روسیه و مقاومت در برابر فشارهای غرب است. دیپلمات ارشد کشورمان تأکید کرد که ایران جنگ نمی‌خواهد، اما برای دفاع از خود کاملا آماده است و دیپلماسی را تنها مسیر حل بحران می‌داند، مشروط به احترام متقابل و جبران خسارات.
تهدید اسنپ‌بک؛ اهرم فشار دولت ترامپ
در سایه نکات یادشده، نیویورک‌تایمز گزارش داد که دولت دونالد ترامپ، در هماهنگی با تروئیکای اروپا، از تهدید مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) به عنوان اهرمی برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره استفاده می‌کند. این مکانیسم، که تا اواخر آگوست 2025 فعال می‌شود، تحریم‌های سازمان ملل، از جمله محدودیت‌های تسلیحاتی، موشکی، مالی و غنی‌سازی اورانیوم، را بدون امکان وتو بازمی‌گرداند. اروپا، نگران به دست گرفتن ریاست شورای امنیت توسط روسیه در اکتبر، به دنبال تسریع این فرایند است. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، بر جلوگیری از دسترسی ایران به تسلیحات هسته‌ای و رایزنی با وزرای خارجه تروئیکا را تأیید کرده است.
ایران هشدار داده که در صورت اعمال تحریم‌های اسنپ‌بک، از پیمان منع اشاعه هسته‌ای (NPT) خارج می‌شود که می‌تواند سه ماه زمان برای مذاکرات فراهم کند. عراقچی مذاکرات را مشروط به تضمین عدم حمله مجدد دانست و تهدیدات را غیرقانونی خواند. نیویورک‌تایمز می‌نویسد که اروپا، حتی بدون تأیید آمریکا، می‌تواند اسنپ‌بک را فعال کند، اما وابستگی به واشنگتن و روابط ضعیف با تهران، اهرم اروپا را محدود کرده است. تحریم‌ها شامل مسدودسازی دارایی‌های افراد کلیدی، ممنوعیت فعالیت‌های هسته‌ای و محدودیت‌های بانکی است. این استراتژی فشار، اگرچه ممکن است ایران را به مذاکره وادارد، خطر تشدید تنش‌ها و خروج ایران از NPT را افزایش می‌دهد که می‌تواند بحران را به سطحی بی‌سابقه بکشاند.
اروپا در حاشیه؛ محدودیت‌های دیپلماتیک تروئیکا و نقش تماشاچی
در راستای آنچه گفته شد، پایگاه The Conversation تحلیل کرد اروپا، علی‌رغم توجه دقیق به برنامه هسته‌ای ایران، به دلیل روابط تیره با تهران و اختلافات داخلی، نقش حاشیه‌ای در مذاکرات دارد. بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران توسط آمریکا و اسرائیل در ژوئن 2025، دیپلماسی اروپا را تضعیف کرد. واکنش ملایم اروپا، از جمله حمایت ضمنی اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا و فریدریش مرتز، صدراعظم آلمان از اسرائیل، در تضاد با انتقادهای تند از حملات مشابه روسیه به تأسیسات هسته‌ای اوکراین در 2022 است. این دوگانگی، اعتبار اروپا را نزد ایران کاهش داده است.
اروپا که در مذاکرات برجام 2015 نقش کلیدی داشت، پس از خروج یک‌جانبه آمریکا در 2018 نتوانست تحریم‌های ثانویه را خنثی کند که اعتماد ایران به اروپا را به‌شدت تضعیف کرد. تنش‌ها بر سر تأمین پهپادها و موشک‌های بالستیک ایران به روسیه در جنگ اوکراین و حمایت اروپا از اقدامات اسرائیل در غزه پس از حملات 7 اکتبر 2023، شکاف را عمیق‌تر کرده است. اختلافات داخلی اتحادیه اروپا، به‌ویژه در مورد سیاست‌های خاورمیانه مانند مسئله فلسطین و اسرائیل، توانایی اروپا برای ارائه جبهه‌ای متحد را محدود کرده است. وابستگی به آمریکا و ترس از واکنش تند دونالد ترامپ، اروپا را به تماشاچی تبدیل کرده است. روابط تیره با چین و روسیه، شرکای سابق برجام و تصمیم غیرمنتظره دونالد ترامپ برای بمباران ایران بدون اطلاع اروپا، دیپلماسی چندجانبه را دشوار کرده است.
The Conversation تأکید می‌کند که اروپا، که به توافق 2015 افتخار می‌کرد، اکنون فاقد اهرم لازم برای تأثیرگذاری بر ایران است و تا زمانی که ترامپ در قدرت است، نقش آن احتمالا محدود به نظارت خواهد ماند.
بازار ![]()